الف- سه نوع روش پژوهش
1 پژوهش علّی (سببی)
اغلب مردم هنگامی که به آزمایش‌های علمی فکر می‌کنند، چیزی که بیشتر به ذهنشان می‌آید پژوهش بر روی علّت‌ها و اثرات است. آزمایش بر روی روابط علّی، تاثیر یک یا چند متغیر را بر روی یک یا چند متغیر نتیجه، مورد بررسی قرار می‌دهد. این نوع پژوهش همچنین به تعیین این نکته می پردازد که آیا یک متغیر باعث بروز یا تغییر متغیر دیگری می‌شود یا نه. به عنوان مثالی از این نوع پژوهش می‌توان به تغییر دادن مقداردارو و بررسی اثرات آن بر روی بیماران مورد مطالعه اشاره کرد.
2. پژوهش توصیفی
این نوع پژوهش در صدد توصیف و تشریح ویژگی‌های موجود در یک گروه یا جمعیت است. به عنوان مثالی از پژوهش توصیفی می‌توان به نظرخواهی از مردم درباره این که در انتخابات رئیس جمهوری به چه کسی رای می‌دهند، اشاره کرد. مطالعات توصیفی در صدد ارزیابی تاثیر یک متغیر بر نمی‌آیند، بلکه فقط به دنبال توصیف و تشریح هستند.
3. پژوهش رابطه‌ای
مطالعه‌ای که به بررسی ارتباط بین دو یا چند متغیر می‌پردازد، پژوهش رابطه‌ای نام دارد. متغیرهای مورد مقایسه عموماً در گروه یا جمعیت وجود دارند. برای مثال، مطالعه‌ای که نسبت آلبوم‌های موسیقی جاز یا کلاسیک خریداری شده توسط زنان و مردان را مورد بررسی قرار می‌دهد، در صدد مطالعه رابطه بین جنسیت و انتخاب نوع موسیقی است.
ب- نظریه و فرضیه
نظریه عبارت است از یک اصل به خوبی تعریف شده و سازمان یافته که برای توضیح برخی از جنبه‌های جهان طبیعی به وجود آمده است. نظریه از مشاهده و آزمون مکرّر به وجود می‌آید و در بردارنده واقعیت‌ها، قوانین، پیش‌بینی‌ها و فرضیات آزمایش شده‌ای است که در سطح گسترده‌ای مورد پذیرش قرار دارد.
فرضیه عبارت است از یک پیش‌بینی آزمودنی (قابل آزمایش) خاص درباره آنچه انتظار دارید در مطالعه شما رخ دهد. برای مثال، مطالعه‌ای که برای بررسی رابطه بین عادت‌های مطالعه و اضطراب امتحان طراحی شده باشد ممکن است دارای این فرضیه باشد که «این مطالعه برای ارزیابی این فرضیه که دانشجویانی که عادت‌های مطالعه بهتری دارند، کمتر دچار اضطراب امتحان می‌شوند، طراحی شده است». بجز درمواردی که طبیعت مطالعه شما اکتشافی باشد، فرضیه شما باید همیشه توضیح دهد که شما انتظار دارید چه رویدادی در خلال آزمایش پا پژوهش شما به وقوع بپیوندد.
با وجودی که این دو عبارت گاهی جابه‌جا مورد استفاده قرار می‌گیرند، امّا تشخیص تفاوت بین نظریه و فرضیه اهمیت دارد. برخی از تفاوت‌های مهم آن‌ها به قرار زیر است:
- نظریه، رویدادها را با عبارت‌های عمومی و کلّی پیش‌بینی می‌کند در حالی که فرضیه درباره مجموعه خاصی از شرایط، به پیش‌بینی خاصی می‌پردازد.
- نظریه، مورد آزمایش وسیعی قرار گرفته و مورد پذیرش عمومی است در حالی که فرضیه، حدسی غیرقطعی است که هنوز باید مورد آزمایش قرار گیرد.
پ- تاثیر زمان در پژوهش‌های روان‌شناسی
دو نوع بُعد زمانی وجود دارد که می‌تواند در طراحی یک مطالعه پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد:
1. پژوهش مقطعی در یک برهه زمانی خاص صورت می‌گیرد.
- تمام آزمایش‌ها، معیارها یا متغیرها در یک موقیعت زمانی بر روی شرکت کنندگان اجرا می‌شود.
- این نوع پژوهش در صدد جمع‌آوری داده‌ها در شرایط فعلی و حاضر است و به بررسی تاثیرات یک متغیر در طول یک دوره زمانی نمی‌پردازد.
2. پژوهش طولی مطالعه‌ای است که در طول یک دوره زمانی صورت می‌گیرد.
- داده‌ها ابتدا در شروع مطالعه جمع‌آوری می‌شوند و سپس ممکن است به طور مکرّر در طول دوره مطالعه نیز جمع‌آوری گردند.
- برخی مطالعات طولی ممکن است در طول یک دوره کوتاه زمانی، مثل چند روز، صورت گیرند در حالی که برخی دیگر ممکن است در طول ده‌ها سال انجام شوند.
- در پژوهش طولی غالباً اثرات پیرشدن (گذشت زمان) مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ت- رابطه علّی (سببی) بین متغیرها
هنگامی که از «رابطه» بین متغیرها صحبت می‌کنیم منظورمان چیست؟ در پژوهش‌های روان‌شناسی منظور ما ارتباط بین دو یا چند عامل است که بتوانیم اندازه‌گیری کنیم یا به طور هدفمندی تغییرشان دهیم. یکی از مهم‌ترین نکته‌هایی که به هنگام بحث در مورد رابطه بین متغیرها باید مورد توجه قرار داد، معنی علیت است.
- یک رابطه علّی، هنگامی است که یک متغیر باعث تغییر در متغیر دیگری شود. این نوع رابطه در پژوهش‌های تجربی مورد بررسی قرار می‌گیرد تا به طور دقیق مشخص شود که آیا تغییر یک متغیر واقعاً باعث تغییر در یک متغیر دیگر می‌شود یا نه.
ث- رابطه همبستگی بین متغیرها
همبستگی، مقیاسی برای اندازه‌گیری رابطه بین دو متغیر است. این متغیرها در گروه یا جمعیت وجود دارند و تحت کنترل آزمونگر نیستند.
- همبستگی مثبت، رابطه مستقیمی است که در آن، افزایش مقدار یک متغیر باعث افزایش مقدار متغیر دوم می‌گردد.
- در همبستگی منفی، هنگامی که مقدار یک متغیر بالا می‌رود، سطح متغیر دیگر پائین می‌آید.
- در هر دو نوع همبستگی، اثبات یا شاهدی وجود ندارد که تغییر در یک متغیر باعث تغییر در متغیر دیگر می‌گردد. همبستگی فقط نشانگر این است که رابطه‌ای بین دو متغیر وجود دارد.
مهم‌ترین مفهومی که باید تشخیص داده شود این است که همبستگی معادل علیت نیست. در بسیاری از رسانه‌های عمومی این اشتباه صورت می‌گیرد که فرض می‌کنند چون دو متغیر به هم ارتباط دارند پس لابد یک رابطه علّی بین آن‌ها وجود دارد.
ترجمه: کلینیک الکترونیکی روان‌یار
منبع
"Introduction to Research Methods", Kendra Van Wagner,
http://psychology.about.com
مقالات مرتبط
* پژوهش‌های روان‌شناسی با مطالعات همبستگی |
