(١) متغییرى که در اصل مقدار آن مستقل از تغییرات مقدار در سایر متغیرها است. در آزمایشات متغیرى که دستکارى می‌شود تا آثار آن بر متغیرهاى وابسته مشاهده شود. متغیر تجربى، متغیر کنترل شده و متغیر تدبیرى نیز نامیده می‌شود. (٢) در تحلیل‌هاى همبستگى، متغیر ملاکى.